/2023.04.05/ Азийн хөгжлийн банкны ахлах эдийн засагч С.Болдтой эдийн засгийн нөхцөл байдлын талаар ярилцлаа.

ЭДИЙН ЗАСГИЙН ӨСӨЛТ ГАРАХ Ч БҮХ ЗҮЙЛ САЙХАН
БОЛЧИХНО ГЭСЭН ҮГ БИШ

-2022 онд эдийн засаг олон улсын байгууллагуудын таамагласнаас хоёр дахин өндөр буюу 4.8 хувиар өслөө. Энэ нь бид ковидын өмнөх үеийн эдийн засгийн үедээ очсон гэсэн үг мөн үү?
-Өнгөрөгч оны байдлаар дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ) бодит утгаараа дөнгөж л цар тахлын өмнөх 2019 оны хэмжээндээ ирж байна. Гэхдээ доторх бүтцээр нь задалбал нийт ажиллагсдын 17 хувийг шингээдэг уул уурхай, тээвэр агуулах, барилга угсралт гэсэн гурван салбар ковидын өмнөх түвшнээсээ 19-22 хувиар доогуур гүйцэтгэлтэй байгаа. 2022 оны эхний хагаст ердөө 1.9 хувиар өсч байсан эдийн засаг оны төгсгөлд 4.8 хувийн өсөлттэй гарсан нь гарцаагүй эерэг үзүүлэлт. Гэвч эдийн засаг гурван жил үргэлжилсэн хямрал, хүндрэлийн дараа дөнгөж өндийж байна. Өнгөрсөн оны эдийн засгийн өсөлт бол дотоод нөөц боломж буюу дотоод эрэлтийн нөлөөгөөр, өөрөөр хэлбэл хувийн хэрэглээ, хөрөнгө оруулалтаар бий болсон өсөлт юм. Гэтэл нөгөө талдаа төлбөрийн урсгал дансны алдагдал өсч, гадаад валютын нөөц буурч, инфляци огцом өссөн. Харин 2023 оноос гадаад тэнцэл дээр эерэг өөрчлөлт гарах болов уу гэсэн хүлээлттэй болж байна.

-Азийн хөгжлийн банкнаас Монгол Улсын эдийн засгийн нөхцөл байдал, ирэх хоёр жилийн төсөөллийн талаар танилцууллаа. Энэ жилийн хувьд, ойрын хугацаанд эдийн засаг ямар байх төсөөллийг гаргав?
-Суурь төсөөллөөр эдийн засгийн өсөлт 2022 оны 4.8 хувиас нэмэгдэж энэ онд 5.4 хувь, ирэх онд 6.1 хувь байх хандлагатай байна. Үүнд нөлөөлөх хүчин зүйл нь БНХАУ-ын эдийн засаг дахин нээгдсэнээр Монгол Улсын экспорт өсөх, гадаад худалдаа тасалдах болон нийлүүлэлтийн сүлжээ доголдох эрсдэл буурах, уул уурхайн салбар өнгөрсөн оны огцом агшилтаас энд онд өсөхөөр хүлээгдэж байгаа тул тээвэр болон бусад салбарт эергээр нөлөөлнө. 2023-2024 онд эдийн засаг ноднин жилийнх шиг зөвхөн дотоод эрэлтээр дэмжигдэх бус, гадаад эрэлт өсөх эерэг нөлөө нь ДНБ-ий өсөлтийг ойрын жилүүдэд таваас дээш хувьд хадгалахаар байна.

-Инфляцийн тухайд?
-Дотоодын бараа, үйлчилгээний үнэд үүссэн дарамт тийм ч хурдан хугацаанд арилахааргүй байгаа юм.

Жилийн дундаж инфляци ноднин жилийн 15.2 хувиас саарч, энэ онд 10.9 хувь, 2024 онд 8.7 хувьд байхаар байна. Хэрэглээний сагсан дахь бараа, үйлчилгээний үнийн өсөлтийн хувь хэмжээ ингэж саарах ч, төв банкны зорилтот түвшнээс өндөр хэвээр байх төлөвтэй.

Өндөр инфляцитай удаан хугацаанд явах нь бизнесийн зардал нэмэгдэх, төлөвлөлт хийхэд хэцүү байх, зээл, санхүүжилт үнэтэй, олдоц муутай болох, өрхийн бодит орлого, худалдан авах чадвар муудах, тэгш бус байдал нэмэгдэх, дундаж давхарга шахагдаж бага орлоготой руу, бага орлоготой өрхүүд ядуурлын шугам руу гэх мэтээр шахагдах, аливаа бодлогын реформын үр нөлөөг багасгах, реформын боломжийг нь үгүй хийх зэргээр бүхий л түвшинд хортой үр дагавартай.

Ийм учраас эдийн засгийн өсөлтийг өрх, хувийн секторт илүү хүртээмжтэй байлгахын тулд өндөр инфляцийг бууруулж, нам бөгөөд тогтвортой түвшинд байлгах нь чухал.

-Та бүхний эдийн засгийн өсөлтийн төсөөллийг харвал нэлээд эерэг санагдаж байна?
-Ковидын хямралтай, геополитикийн эрсдэлтэй бүтэн гурван жилийн стрессийн дараа зах зээлийн хүлээлт эерэг чиглэлд өөрчлөгдөхөд, эдийн засгийн итгэл сэргэхэд хугацаа шаардлагатай нь мэдээж. Үүнтэй уялдан зах зээлд оролцогчид БНХАУ-ын эдийн засаг дахин нээлттэй болсны эерэг нөлөөг дутуу тооцоолж ч байх магадлалтай. 2019 оноос хойш манай дотоодын эдийн засаг болон БНХАУ-ын эдийн засаг хоёулаа нээлттэй байгаа анхны жил нь энэ он. Өнгөрсөн гурван жилд байгаагүй ийм эерэг орчинд эдийн засаг өсөх нь бол тодорхой бөгөөд 5.4 хувийн өсөлт гэдэг тийм ч өндөр, огцом өсөлт биш юм. Хэрэв төлбөрийн тэнцэл ашигтай буюу гадаад валютын нөөц өндөр өсөлттэй гараад, улсын төсвийн зохистой бодлогоор дотоодын хуримтлалаа нэмээд хувийн хэвшлийг шахан гаргах үзэгдлийг эрс багасгаад, инфляци, ханшийн дарамтаа бууруулж мөнгөний бодлогод зөөлрөх орон зай үүсгэх юм бол зээлийн эрэлт, нийлүүлэлт аль аль нэмэгдэнэ. Ингэснээр эдийн засгийн өсөлт илүү өндөр байх ч боломжтой. Гэхдээ түр зуурын өндөр өсөлт гаргах гэхээсээ тогтвортой өсөлтийг удаан хадгалах нь Монгол Улсад илүү хэрэгтэй.

-Төсөөлөлд нөлөөлж болох сөрөг буюу эрсдэлт хүчин зүйл нь юу байж болох вэ?
-Эдийн засгийн төсөөллийг бууруулж болзошгүй үндсэн таван эрсдэлт хүчин зүйл байна гэж бид үзсэн. Эдгээр нь болзошгүй эрсдэл тул суурь төсөөлөлд тусгаагүй. Нэгдүгээрт, геополитикийн эрсдэл. Хэрэв Орос-Украины дайны асуудал улам хурцадвал хүнсний болон эрчим хүчний аюулгүй байдлын асуудлаар дамжаад инфляцийн дарамт нэмэгдэх, гадаад төлбөр тооцоонд хүндрэл үүсэх, гадаад санхүүжилтийн нөхцөл улам чангарах гэх мэтээр дотоодын эдийн засагт сөрөг үр дагавар үүсч болзошгүй. Хоёрдугаарт, ковидын дараах өсөлтийн мөчлөг рүү орлоо гээд ковидыг тэр чигтээ мартчихаж болохгүй. Илүү хор хөнөөлтэй ямар ч шинэ төрлийн вирус, цар тахал дахин гарч халдварлахыг үгүйсгэхгүй. Гуравдугаарт, хөгжсөн орнуудын эдийн засгийн өсөлт саарч эрэлт буурч байгаатай уялдан ашигт малтмалын түүхий эдийн үнэ огцом унавал гадаад худалдааны нөхцөл муудаж төлбөрийн тэнцэлд сөргөөр нөлөөлнө. Дөрөвдүгээрт, дотоод улс төрийн эрсдэл буюу улс төрийн тогтворгүй байдлаас үүдэлтэй бодлогын ойлгомжгүй, тогтворгүй байдал үүсэх эрсдэл. Тавдугаарт, офтейк гэрээнүүдийн хүрээнд хичнээн хэмжээний валютын эх үүсвэрийг урьдчилж авсан, хэдий хэмжээний нүүрс экспортолж байж офтэйк гэрээнүүдийн хүрээнд үүссэн өглөгийг бүрэн барагдуулж дуусах вэ гэдэг дээр тодорхой мэдээлэл дутмаг байна.

-Бараа бүтээгдэхүүний үнэ тасралтгүй нэмэгдэж байна. Инфляцийг цаашид бууруулахын тулд ямар арга хэмжээ авах нь зүйтэй бол?
-Инфляцийн дундаж түвшин сүүлийн 14 жилийн хамгийн оргил түвшинд байна. Бараа, бүтээгдэхүүний нийлүүлэлт тасалдаж хомсдол үүссэн, нийлүүлэлтийн шокууд бий болсон, импортын бараа, үйлчилгээний үнэ эрс нэмэгдсэн, төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш өнгөрсөн онд 20 гаруй хувиар суларсан зэргээс болж сүүлийн 20 орчим сар дарааллаад жилийн инфляци 10 хувь, түүнээс дээш байв. Үүний зэрэгцээ дотоод эрэлтийн нөлөө ч бас байсан. 2023 оноос инфляци дахь нийлүүлэлтийн гацалтын болон зардлын өсөлтийн шалтгаантай сөрөг нөлөө нь багасч, харин эрэлтийн талын болон ханш суларсны нөлөө хадгалагдах хүлээлттэй байна.

Инфляцийг бууруулахын тулд нэг талаас дотоод дахь нийлүүлэлтийн шокийн нөлөөг бууруулах, нөгөө талаас гадаад валютын орох урсгалыг нэмэгдүүлж, макро эдийн засгийн бодлогын оновчтой хослолоор дотоод эрэлтийг зохистой удирдах замаар төлбөрийн тэнцэл дэх дарамтыг арилгах нь чухал.

ЗЭЭЛИЙН ЭРСДЭЛ НЭМЭГДЭЖ, АКТИВЫН ЧАНАР МУУДААД БАЙХААР БАНКУУД ШИНЭЭР ЗЭЭЛ НЭМЖ ГАРГАХ СОНИРХОЛГҮЙ БОЛОХ НЬ ОЙЛГОМЖТОЙ

-Төсвийн тэнцэл 2022 онд урьдчилж төсөөлж байснаас сайн гүйцэтгэлтэй гарсан. Төсвийн орлого яагаад төлөвлөснөөс давж биелээд байна вэ?
-Төсвийн орлого нэмэгдэхэд нэмэгдсэн өртгийн албан татварын орлого, нийгмийн даатгалын шимтгэлийн орлого болон орлогын албан татварын орлогын өсөлт тус тус нөлөөлсөн. Татварын суурийг тэлэх, ил тод байдлыг дэмжих замаар илүү орлого төвлөрүүлэх арга хэмжээний үр дүн нөлөөлж байгаа. 2022 онд татварын орлого ДНБ-ий 29.4 хувьд тэнцэх хэмжээнд буюу 2007 оноос хойшхи хамгийн өндөр түвшинд байна. Ашигт малтмалын үнэ харьцангуй өндөр түвшинд байгаа нь уул уурхайн орлого нэмэгдэхэд эергээр нөлөөлж байгаа. Импортын огцом өсөлт, өндөр инфляци төсвийн орлого нэмэгдэхэд мөн нөлөөлж байгаа бол төсвийн зардал талдаа ч төсвийн хөрөнгө оруулалтуудын төсөвт өртгийг өсгөх замаар улсын төсөв өндөр инфляциас болж “хөөсөрч” байгааг бас анхаарууштай. Ийм учраас өндөр инфляцийн нөлөөг засварлаж төсвийн орлогыг тооцоод, түүнд тулгуурлан зардлын төлөвлөлт хийвэл нэг талаас төсвөөс мэдэгдэхүйц хэмжээний хуримтлал үүсгэж Төсвийн тогтворжуулалтын сан, Ирээдүйн өв сангийн мөнгөн хуримтлалыг зузаатгах боломжтой.

Мөн мөнгөний бодлогодоо орон зай үүсгэж хувийн хэвшилд очих зээл, санхүүжилтийг нэмэгдүүлэх замаар эдийн засгийн бодит сектор, ажил эрхлэлтийг дэмжих боломжтой. Энэ нь эдийн засагт илүү эерэг нөлөөтэй бодлогын сонголт байх болов уу.

-Банкууд зээл гаргах нь багасаад багагүй хугацаа өнгөрч байна. Үүний шалтгаан юу вэ?
-2020 онд зээлийн тасалдал үүсч банкны салбарын зээл 4.1 хувиар огцом агшиж байсан бол 2021 онд 20 хувиар өсч, өнгөрсөн онд өсөлт нь саарч 6 хувь болсон. Банкууд өнгөрсөн жилээс эрсдэлийн бодлогоо чангатгаж зээл олголтоо хязгаарласан бол зарим банкууд зээлийн багцын өсөлтөө зогсоосон. Энэ нь хэд хэдэн шалтгаантай. Хилийн боомтууд дахь хязгаарлалтууд удаан хугацаанд үргэлжилж худалдааны зарим боомт хаалттай байсан, макро эдийн засгийн тодорхой бус байдал их, оны эхний гурван улирлын турш эдийн засгийн хүлээлт сөрөг, мөнгөний бодлого жилийн турш чангарч байв. 2021 оноос эхлэн төрөөс хэрэгжүүлсэн эдийн засгийг дэмжих бодлого, хөтөлбөрүүдийн зарим нь 2022 оноос хумигдсан. Банкуудын нийт хадгаламж 2022 онд 9.3 хувиар буурсан. Энэ нь нэг талаас эдийн засгийн хүндрэл, өндөр инфляцийн улмаас иргэд хуримтлалаа “идэж” эхэлсэн, нөгөө талаас бодит хүү 20 сарын турш сөрөг байсан тул хадгаламж гадагшилж, хэрэглээ, хөрөнгө оруулалт болж хувирсантай холбоотой. Банкуудын төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадвар гадаадаас татсан валютын зээлийн эх үүсвэрээр нэмэгдэж байгаа ч, ам.долларын эх үүсвэрийн өртөг болон төгрөгт хөрвүүлсэн өртөг өндөр байгаа нь зээлийн хүүгийн зардлыг нэмэгдүүлэхээр байна. Ингэхээр банкуудад зээл өсгөх гэхээс илүүтэй нэн түрүүнд хөрвөх чадвараа хадгалах, төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадвараа сайжруулах нь активын чанарыг сайжруулахтай нэгэн адил чухал зорилт болсон.

Банкны систем тогтвортой хэдий ч, системийн хэмжээнд хугацаа хэтэрсэн болон чанаргүй зээл 3.6 их наяд төгрөг байгаа нь ковидын өмнөх үеэс 1 их наяд төгрөгөөр өсөөд байна. Зээлийн эрсдэл нэмэгдээд активын чанар муудаад байхаар банкууд шинээр нэмж зээл өгөх сонирхолгүй болох нь ойлгомжтой. Түүнчлэн, системийн ач холбогдол бүхий таван банкны үлдсэн гурав нь ойрын 3 сарын дотор IPO хийхээр хүлээгдэж байна.

-Тэгвэл зээл өсөх ямар магадлал, боломж байна вэ?
-Өнгөрсөн арванхоёрдугаар сараас эхлэн БНХАУ-ын эдийн засаг дахин нээгдсэнээр Монгол Улсын эдийн засгийн төлөв өмнөх хүлээлтээс сайжрахаар байна. Төсвийн тэнцэл хүлээгдэж байснаас эерэг гүйцэтгэлтэй гарсан. Гадаад валютын улсын нөөц сүүлийн саруудад тогтворжиж улмаар 3.4 тэрбум ам.доллар болж нэмэгдсэн. Гадаад өрийн менежментийг үр дүнтэй хэрэгжүүлж Засгийн газрын гадаад үнэт цаасыг амжилттай дахин санхүүжүүлсэн. Зарим банкууд олон улсын санхүүгийн байгууллагууд, гадаад зээлдүүлэгчдээс урт хугацаатай зээл, санхүүжилтийг амжилттай татан төвлөрүүлсэн гэх мэтээр сүүлийн үед зарим эерэг өөрчлөлтүүд гарч байна.

Гэхдээ зээл өсөхийн тулд мөнгөний бодлого зөөлрөх учиртай. Мөнгөний бодлогын төлөвийг сулруулах урьдач нөхцөл нь инфляци буурах. Улмаар төлбөрийн тэнцэл, валютын ханш, инфляци дахь дарамт багасч байж л төгрөгийн бодит хүүг эерэг түвшинд хадгалахын сацуу бодлогын хүүг бууруулах боломж үүснэ.

-Инфляци өндөр байгаа ч ипотекийн зээлийн хүү 6 хувь хэвээр байна. Бүр хөдөө орон нутагт энэ хүүг 3 хувь ч болгоно гэлээ. Энэ хэр боломжтой вэ?
-8 хувийн хүүтэй ипотекийн зээлийн хөтөлбөр хэрэгжиж эхлээд 10 жил болж байна. Анх энэ хөтөлбөр нь өрхийн зардлын бүтцийг оновчтой болгох замаар өрх буюу дундаж давхаргын хуримтлалыг нэмэгдүүлэх, ингэснээр инфляцийг дунд, урт хугацаанд нам түвшинд тогтвортой байлгах бүтцийн шинэчлэлийн бодлого байсан.

Тухайн үед 14 хувь давсан инфляцийг 8 хувьд оруулах зорилт тавигдаад түүнд нийцүүлж ипотекийн зээлийн хөнгөлөлттэй хүүг 8 хувиар тогтоосон буюу инфляцитай уясан. Инфляци тогтвортой бөгөөд буурахын хэрээр ипотекийн зээлийн хүү 7 хувь руу гэх мэтээр буурах боломжтой.

Харин инфляци зорилтот түвшнээс өсөөд байвал шинээр олгогдох ипотекийн зээлийн хүү өсч 9 хувь болох ийм томьёололтой байсан хөтөлбөр л дөө. Өнгөрсөн жилүүдэд хөтөлбөрийн санхүүжилтийн схемүүд олон удаа өөрчлөгдөж, ковидын хямралын үед ипотекийн зээлдэгчдийн эргэн төлөлтийг хойшлуулж ирсэн. Одоо мөрдөж байгаа санхүүжилтийн схемээр бол ипотекийн зээлээр баталгаажсан бондын купоны төлөлтөөр дараагийн шинэ зээлүүд санхүүждэг, санхүүжилтийг нэмэгдүүлэх зорилгоор арилжааны банкны өөрийн эх үүсвэртэй хавсарсан байдлаар хэрэгжүүлэх гэх мэт явж байгаа юм билээ. Гэсэн хэдий ч санхүүжилт дутмаг, түүнд гацалт үүссэнээр иргэд банкнаас тавьж буй зээлийн шаардлагыг хангаж байгаа хэдий ч, зээлээ авч чадахгүй байдалтай удаан хүлээхэд хүрдэг байсан. Нөгөө талаас орон сууцны үнэ огцом өссөнөөр иргэд урьдчилгаа төлбөр, өр-орлогын харьцаа, зээл-үнэлгээний харьцаа зэрэг шалгуур нөхцөлийг хангаж чадахгүйд хүрэх, мөн цар тахлын хямралын улмаас зарим зээлдэгчид зээлээ эргүүлэн төлөх төлбөрийн чадваргүй ч болсон байхыг үгүйсгэхгүй. Хөтөлбөрт одоо учирч байгаа гол асуудал нь инфляци өндөр байгаа үед хүүг нь бууруулах гэхээс илүүтэй санхүүжилтийн хүрэлцээ, хүртээмжийг нь яаж нэмэгдүүлэх, санхүүжилтийн схемийг яавал илүү боловсронгуй болгох, хөтөлбөрийн өмчлөлийг Монголбанкнаас Засгийн газарт хэрхэн шилжүүлэх асуудал юм.

ЭНЭ ОНД МӨНГӨНИЙ БОДЛОГО ЗӨӨЛРӨХ ХАНДЛАГА
ХАРАГДАХГҮЙ БАЙНА

-Ам.долларын эсрэг төгрөгийн ханш ихээр унаж байна. Цаашдаа төгрөгийн ханш чангарах боломж бий болов уу?
-Өнгөрсөн онд төлбөрийн тэнцэл 727 сая ам.долларын алдагдалтай гарч төгрөгийн нэрлэсэн болон бодит ханш аль аль нь суларлаа. Монголбанкны мөнгөний бодлого чангарч, валютын захад нийт дүнгээр 5.2 тэрбум ам.долларын интервенц хийсэн хэдий ч, төгрөгийн ханш ам.долларын эсрэг 20 хувиар суларсан. Төгрөгийн ханш яавал тогтворжих вэ гэдэг дээр өөрийн бодлоо хэлэхэд эхлээд төлбөрийн тэнцэл алдагдалгүй, улмаар ашигтай гардаг, гадаад валютын орох урсгал нь гарах урсгалаас их буюу валютын нөөц өсдөг эерэг орчин бүрдэх хэрэгтэй. Хоёрт, төв банкны үнэт цаасанд байршиж байгаа богино хугацаатай төгрөг 5.4 их наяд төгрөг байна. 2021 оны дунд үед бүр 10 их наяд төгрөгөөс давж байсан. Энэ нь төв банкны үнэт цаасанд төлөгддөг хүүгээр улам өсдөг. Ийм их хэмжээний илүүдэл төгрөг төв банкны үнэт цаас гэсэн дан ганц богино хугацаатай хэрэгсэлд байршиж байгаа үед ханшийн дарамт байсаар л байна.

Учир нь Засгийн газрын үнэт цаасыг 2017 оны сүүлээс хойш арилжаалаагүй, санхүүгийн зах зээлд төгрөгийн эрсдэлгүй хүүний жишиг түвшин гэж байхгүй, төгрөгийн өгөөжийн муруй үүсээгүй хэвээр байна. Иймд Засгийн газрын богино, дунд, урт хугацаатай төгрөгийн үнэт цаасны арилжааг яаралтай эхлүүлэх нь маш чухал юм.

Ингэж байж төгрөгийн ханшинд дарамт үүсгээд байгаа богино хугацаатай, их хэмжээний төгрөг дунд, урт хугацаатай хэрэгсэлд байршина. Нөгөө талаас төв банк валютын зах дахь оролцоогоо өөрчлөх нь чухал байна. Төв банк экспортлогч томоохон аж ахуйн нэгжүүдээс ам.долларыг нь шууд худалдан авах замаар зах зээлд шинээр төгрөг нийлүүлэх нь төв банкны үнэт цаасанд их хэмжээний илүүдэл төгрөг хуримтлагдах нэг үндсэн шалтгаан болно. Ингэснээр төв банк валютын үндсэн орох урсгалыг хянадаг, зохицуулдаг, буцаагаад валютын эрэлтийг нь хангахын тулд валютын нөөцөөс их хэмжээгээр зарахаас өөр сонголтгүй гол тоглогч нь болчихно.

Зүй нь төв банкны валютын захын үйл ажиллагаа хоёр шатлалт банкны тогтолцооныхоо зарчимд нийцэж, валютын зах дахь интервенц буюу оролцоо нь зөвхөн зах зээлийн жам ёсны эрэлт, нийлүүлэлтийн зөрүү ямар байхаас шалтгаалж тодорхойлогддог, түүгээр хязгаарлагддаг байх нь ханш тогтворжиход эерэг нөлөөтэй байх юм. Өөрөөр хэлбэл төв банк экспортлогч компаниудаас валютыг нь шууд худалдан авах замаар зах зээлд шинээр төгрөг нийлүүлэх хэрэггүй юм.

-Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг бий болгож буй ганц эх үүсвэр нь Оюутолгой байна. Цаашдаа гадаадын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх боломж манай эдийн засагт хэр харагдаж байгаа бол?
-Монголын эдийн засаг гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт (ГШХО)-аас үлэмж хамааралтай бөгөөд энэ нь төлбөрийн тэнцлийн алдагдлыг санхүүжүүлэгч гол эх үүсвэр. ГШХО ДНБ-ий 43 хувьтай тэнцдэг үе ч байсан, ширгэж алга болсон үе ч бий. Сүүлийн 12 жилийн дунджаар ГШХО-ын үлдэгдлийн 73 орчим хувь нь зөвхөн уул уурхайн салбарт, тэр тусмаа Оюу толгой төслөөс хамааралтай байв. Далд уурхай 2023 онд ашиглалтад орсноор цаашид Оюу толгойн экспорт нэмэгдэх, харин төслийн санхүүжилт буюу шууд хөрөнгө оруулалт мэдэгдэхүйц буурахаар байна.

Төлбөрийн урсгал тэнцлийн алдагдал 2-3 тэрбум ам.долларт хэлбэлзэж байгаа үед түүнийг гадаад валютын нөөцөөр биш, төлбөрийн тэнцлийн санхүүгийн дансаар орж ирэх валютын урсгалаар санхүүжүүлэхийн тулд ГШХО-ыг цэвэр дүнгээр хамгийн багадаа 2 тэрбум ам.доллараас багагүй түвшинд байлгах, дунд хугацаанд ДНБ-ий 20 хувьд хүргэх нөхцөл бүрдүүлэх нь чухал байна.

ГШХО-ыг нэмэгдүүлэх дараагийн томоохон төслүүдийг нээх, хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалт татах, хэрэгжүүлэх нь чухал байгаа. Экспорт, эдийн засгийн бүтцийг төрөлжүүлэхэд ажлын байрыг ихээр бий болгодог уул уурхайн бус салбарт ГШХО татах асуудал хурцаар тавигдах юм. Үүний тулд хөрөнгө оруулалтын орчныг хязгаарлагч хүчин зүйлс, саад тотгорыг арилгах нь чухал бөгөөд хөрөнгө оруулалтын орчны багц шинэчлэл боловсруулж хэрэгжүүлэх асуудлыг бид Азийн Хөгжлийн Төлөв 2023 тайланд тусгасан байгаа.

-Хөрөнгө оруулалтын орчны шинэчлэлийн хүрээнд Монгол Улс ямар бодлого хэрэгжүүлбэл зохих вэ?
-Шинээр байгуулагдсан Гадаад худалдаа, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын газарт ГШХО-ыг татах, дэмжих шалгуур үзүүлэлт тавьж, бүрэн утгаар нь ажиллуулах, мөн хөрөнгө оруулалтыг хамгаалах, бизнесийн орчныг сайжруулах зорилгоор Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг шинэчлэн найруулах нь нэн тэргүүний асуудал болов уу. Цаашлаад Монгол Улсын засаглал, бодлогын үр ашиг, бизнесийн орчин, дэд бүтэц, логистикийн үзүүлэлтүүдийг сайжруулах, төрийн байгууллагуудын засаглалыг сайжруулж авлигыг бууруулах, дэд бүтэц, эрүүл мэнд, боловсрол, байгаль орчны менежмент дэх хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, экспортын боломж өндөртэй, ногоон санхүүжилт татах боломжтой дотоодын үйлдвэрлэлийг дэмжих зэрэг нь энэхүү хөрөнгө оруулалтын орчны шинэчлэлийн салшгүй хэсэг гэж үзэж байна.