Бид энэ удаад The Economist сэтгүүлд нийтлэгдсэн Чикагогийн их сургуулийн улс төрийн шинжлэх ухааны хүндэт профессор Жон Ж.Миршаймерийн нэгэн нийтлэлийг хүргэж байна. Тэрээр Орос-Украины хооронд үүсээд байгаа нөхцөл байдал, өнөөдрийн дайнд барууны орнууд хариуцлага хүлээх ёстой хэмээн өгүүлжээ. Ингээд нийтлэлийг бүрэн эхээр нь орчуулан хүргэе.

НИЙТЛЭЛ

Украины ДАЙН бол 1962 оны Кубын пуужингийн хямралаас хойшхи хамгийн аюултай олон улсын мөргөлдөөн юм. Хэрэв бид үүнийг улам дордуулахаас сэргийлэх арга замыг хайж олохын тулд түүний үндсэн шалтгааныг ойлгох нь чухал юм.

Владимир Путин дайныг эхлүүлсэн, хариуцлагаа үүрэх нь эргэлзээгүй. Гэхдээ тэр яагаад ингэсэн нь өөр асуудал. Барууны орнууд түүнийг "Хуучин ЗХУ-ын хэв маягаар илүү агуу Оросыг бий болгох зорилготой ухаангүй, харилцаа холбоогүй түрэмгийлэгч" гэж үздэг. Тиймээс Украины хямралын хариуцлагыг тэр ганцаараа үүрч байна.

Гэхдээ энэ тодорхойлолт буруу. Энэ хямрал 2014 оны хоёрдугаар сард эхэлсэн бөгөөд гол хариуцлагыг барууны орнууд тэр дундаа Америк үүрэх учиртай. Энэ хямрал нь одоо Украиныг сүйрүүлэх аюул заналхийлсэн дайн болж хувираад зогсохгүй Орос, НАТО-гийн хооронд цөмийн дайн болж даамжрах эрсдэлтэй байна.

Украинтай холбоотой асуудал 2008 оны дөрөвдүгээр сард болсон НАТО-гийн Бухарестийн дээд хэмжээний уулзалтын үеэр Жорж Буш Украин, Гүрж хоёрыг "НАТО-ийн гишүүн бол" гэж шахснаар эхэлсэн юм. Оросын удирдагчид тэр даруйдаа эгдүүцсэн хариу үйлдэл үзүүлж, энэ шийдвэрийг Орост оршин тогтнох аюул гэж тодорхойлж, түүнийг таслан зогсоохоо амлав. ОХУ-ын нэр хүндтэй сэтгүүлчийн хэлснээр, Путин уур хилэнд автаж, "Хэрэв Украин НАТО-д элсэх юм бол Крым болон зүүн бүс нутгуудгүйгээр элсэх болно" гэж анхааруулжээ. Гэсэн хэдий ч Америк Москвагийн улаан шугамыг үл тоомсорлож, Украиныг Оросын хил дээрх барууны бэхлэлт болгохоор урагшиллаа. Энэ стратеги нь Украиныг Европын холбоонд ойртуулах, Америкийг дэмжигч ардчилсан улс болгох гэсэн хоёр өөр санааг агуулсан байв.

Эдгээр хүчин чармайлт нь эцэстээ 2014 оны хоёрдугаар сард бослого гарсны дараа (Америкийн дэмжлэгтэй байсан) Украины Оросыг дэмжигч ерөнхийлөгч Виктор Януковичийг эх орноосоо дүрвэхэд хүргэсэн. Үүний хариуд Орос Крымийг Украинаас авч, Украины зүүн нутгийн Донбас мужид иргэний дайныг өдөөхөд тусалсан юм.

Дараагийн томоохон сөргөлдөөн 2021 оны арванхоёрдугаар сард гарч, одоогийн дайнд шууд хөтлөв. Үүний гол шалтгаан нь Украин НАТО-гийн де-факто гишүүн болсон явдал байв. Энэ үйл явц 2017 оны арванхоёрдугаар сард Трампын засаг захиргаа Киевт “хамгаалах зэвсэг” худалдах шийдвэр гаргаснаар эхэлсэн.

"Хамгаалах" гэж юу болох нь тодорхойгүй ч эдгээр зэвсгүүд нь Москва болон түүний Донбасс дахь холбоотнуудын хувьд довтолгооны шинж чанартай байсан нь гарцаагүй. НАТО-гийн бусад улсууд Украин руу зэвсэг тээвэрлэж, зэвсэгт хүчээ сургаж, агаарын болон тэнгисийн цэргийн хамтарсан сургуулилтад оролцохыг зөвшөөрөв. 2021 оны долоодугаар сард Украин, Америк хамтран Хар тэнгисийн бүс нутагт 32 орны флотыг оролцуулсан томоохон тэнгисийн цэргийн сургуулилтыг зохион байгуулсан. “Тэнгисийн сэвшээ салхи” ажиллагаа нь Оросын нутаг дэвсгэрийн усан хилд зориудаар нэвтэрсэн Британийн тэнгисийн цэргийн эсминец рүү Оросыг бараг л өдөөн хатгасан.

Байдены засаг захиргааны үед Украин, Америкийн харилцаа холбоо нэмэгдсээр байв. Энэхүү амлалт нь өнгөрсөн арваннэгдүгээр сард Америкийн Төрийн нарийн бичгийн дарга Антони Блинкен, Украины Төрийн нарийн бичгийн дарга Дмитрий Кулеба нар гарын үсэг зурсан “Стратегийн түншлэлийн тухай АНУ-Украины дүрэм” хэмээх чухал баримт бичигт тусгагдсан болно.

Зорилго нь "Европ болон Евро-Атлантын институцид бүрэн нэгдэхийн тулд шаардлагатай гүн гүнзгий, өргөн хүрээтэй шинэчлэлийг Украин хэрэгжүүлэх амлалтаа онцлон тэмдэглэх" байв. Уг баримт бичигт “Украин-У.С. Ерөнхийлөгч Зеленский, Байден нарын стратегийн түншлэл” гэж онцлон тэмдэглэж, мөн хоёр улс “2008 оны Бухарестийн дээд хэмжээний уулзалтын тунхаглал”-ыг удирдлага болгоно гэдгийг тэмдэглэв.

Энэхүү нөхцөл байдлыг Москва тэвчихийн аргагүй гэж үзээд Вашингтонд шийдвэр гаргахын тулд өнгөрсөн хавар армиа Украины хил дээр дайчилж эхэлсэн нь гайхмаар зүйл биш юм. Гэвч Байдены засаг захиргаа Украинтай ойртсоор байсан тул энэ нь ямар ч нөлөө үзүүлсэнгүй. Энэ нь Оросыг арванхоёрдугаар сард бүрэн хэмжээний дипломат сөргөлдөөнийг өдөөхөд хүргэсэн. ОХУ-ын Гадаад хэргийн сайд Сергей Лавров "Бид тэвчээрийнхээ дээд цэгт хүрлээ" хэмээж байв. Орос улс Украиныг хэзээ ч НАТО-гийн нэг хэсэг болохгүй гэдгийг илэрхийлж, 1997 оноос хойш зүүн Европт байршуулсан цэргийн эд хөрөнгөө тус холбооноос гаргахыг бичгээр баталгаажуулахыг шаардсан. Сарын дараа Путин НАТО-гийн заналхийллийг арилгахын тулд Украин руу довтолжээ.

Саяхан Оросын удирдагчдад илгээсэн НАТО-гийн баримт бичгийн дагуу "НАТО бол хамгаалалтын холбоо бөгөөд Орост ямар ч аюул занал учруулахгүй" гэжээ. Гэвч бэлэн байгаа нотлох баримтууд эдгээр нэхэмжлэлтэй зөрчилдөж байна. Эхэнд дурьдсанчлан, барууны удирдагчдын хэлж буй НАТО-гийн зорилго, санаа зорилго юу вэ гэдэг асуудал биш, харин НАТО-гийн үйл ажиллагааг Москва ингэж л харж байна.

Зүүн Европ дахь их хэмжээний газар нутгийг байлдан дагуулж, эзлэх нь Орост асар их зардал гарах болно гэдгийг Путин мэдэж байгаа. Тэрээр Орос, Украины хооронд нягт харилцаа тогтоогдсон гэсэн гүн итгэл үнэмшилтэй. Цаашилбал, Оросын бодлого боловсруулагчид, тэр дундаа Путин, ЗХУ-ыг сэргээх эсвэл агуу Оросыг байгуулахын тулд шинэ газар нутгийг эзлэн авах талаар бараг юу ч хэлсэнгүй. Харин 2008 оны Бухарестийн дээд хэмжээний уулзалтаас хойш Оросын удирдагчид Украиныг НАТО-д элсэх нь Оросын урьдчилан сэргийлэх ёстой оршин тогтнох аюул гэж үзэж байгаагаа нэг бус удаа хэлж байсан. Гадаад хэргийн сайд Лавров нэгдүгээр сард "Бүх зүйлийн гол түлхүүр нь НАТО зүүн тийш тэлэхгүй байх баталгаа юм" гэж байв.

Америкийн Москва дахь Элчин сайд асан Майкл Макфолын тэмдэглэснээр, Путин Крымыг булаан авах нь тийм ч удаан төлөвлөгдөөгүй бөгөөд энэ нь Украины Оросыг дэмжигч удирдагчийг түлхэн унагасан төрийн эргэлтийн хариу үйлдэл гэв.

Чухамдаа тэр болтол НАТО-гийн тэлэлт нь Оросыг багтаахгүйгээр Европыг энх тайвны аварга бүс болгох зорилготой байв. Хямрал эхэлмэгц Америк, Европын бодлого боловсруулагчид Украиныг барууны орнуудад нэгтгэх гэж оролдсоноор хямралыг өдөөсөн гэдгээ хүлээн зөвшөөрч чадахгүй байв.

1990-ээд оны сүүлээс хойш Америкийн гадаад бодлогын олон нэр хүндтэй шинжээчид НАТО-г өргөжүүлэхгүй байхыг анхааруулж байсан юм. Бухарестийн дээд хэмжээний уулзалтын үеэр Америкийн Батлан ​​хамгаалахын сайд Роберт Гейтс "Гүрж, Украиныг НАТО-д оруулах оролдлого нь үнэхээр хэтэрсэн үйлдэл" гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн. Үнэхээр ч тэр дээд хэмжээний уулзалтын үеэр Германы канцлер Ангела Меркель, Францын ерөнхийлөгч Николя Саркози нар Украиныг НАТО-д элсэх асуудлыг яаравчлуулахыг эсэргүүцэж, Оросыг уурлуулна гэж эмээж байв.

Миний тайлбарласнаар бид туйлын аюултай нөхцөл байдалд байгаа бөгөөд барууны бодлого эдгээр эрсдэлийг улам бүр нэмэгдүүлж байна. ОХУ-ын удирдагчдын хувьд Украинд болж буй үйл явдал нь тэдний эзэнт гүрний амбицыг таслан зогсоож байгаатай огт хамаагүй. Харин Оросын ирээдүйд шууд заналхийлж буй зүйл юм.

Путин Оросын цэргийн чадавхи, Украины эсэргүүцлийн үр нөлөө, барууны орнуудын хариу арга хэмжээний цар хүрээ, хурдыг буруу үнэлсэн байж болох ч хүнд хэцүү байдалд орсон гэж итгэсэн агуу гүрнүүд ямар харгис хэрцгий байдгийг хэзээ ч дутуу үнэлж болохгүй.

Гэсэн хэдий ч Америк болон түүний холбоотнууд Путиныг гутамшигтай ялагдал хүлээж, энэ үйл явдал нь түүнийг огцруулахад түлхэц болно гэж найдаж байна. Тэд Украинд үзүүлэх тусламжаа нэмэгдүүлж, эдийн засгийн хориг арга хэмжээг ашиглан Оросыг их хэмжээгээр шийтгэж байгаа нь Путинтэй "дайн зарлахтай адил".

Америк болон түүний холбоотнууд Орос улс Украинд ялалт байгуулахаас сэргийлж чадна. Гэхдээ үүнийхээ төлөө маш их хохирол амсах болно. Түүгээр ч барахгүй цөмийн дайны аюулыг дурдахад Украины нутаг дэвсгэрээс цааш хурцадмал байдал үүсэх ноцтой аюул заналхийлж байна. Барууны орнууд Москва Украины дайны талбарт саад учруулаад зогсохгүй Оросын эдийн засагт ноцтой, урт хугацааны хохирол учруулж буй нь үнэн хэрэгтээ их гүрнийг ирмэг дээр нь түлхэж байна гэсэн үг.

Үүний уршгаар Путин цөмийн зэвсэг рүү шилжиж магадгүй.

Энэ зөрчилдөөнийг ямар нөхцөлөөр шийдвэрлэхийг одоогоор мэдэх боломжгүй байна. Гэсэн хэдий ч, хэрэв бид түүний гүн шалтгааныг ойлгохгүй бол Украин сүйрч, НАТО Оростой дайнд орохоос өөрөөр бид үүнийг дуусгаж чадахгүй.