Нян вирус зэрэг халдварын гаралтай өвчин үүсгэгч амьсгалын зам, цус ба зэргэлдээ эрхтнээс уушгинд тархах замаар амьсгалын бүсийг хамарсан цочмог шүүдэст үрэвсэл үүсгэхийг уушгины хатгалга өвчин гэнэ.

Уушгины хатгалгаа нь хөнгөнөөс эхлээд амь насанд аюултай хүртэл хүндэрч болно. Энэ нь нярай болон бага насны хүүхдүүд, 65-аас дээш насны хүмүүс, эрүүл мэндийн асуудалтай эсвэл дархлаа султай хүмүүст том хүндрэл болдог юм.

Шинж тэмдэг

Уушгины хатгалгааны шинж тэмдгүүд нь халдварыг үүсгэгч нянгийн төрөл, таны нас, эрүүл мэнд зэрэг хүчин зүйлээс хамаарч хөнгөнөөс хүнд хүртэл янз бүр байдаг. Бага зэргийн шинж тэмдэг нь ихэвчлэн ханиад, томуутай төстэй боловч удаан үргэлжилдэг.

• Амьсгалах, ханиалгах үед цээжээр өвдөх
• Сэтгэцийн өөрчлөлт (65 ба түүнээс дээш насны насанд хүрэгчдэд)
• Хуурай цэртэй ханиалга Ядрах, ажлын чадвар буурах
• Булчин, үе мөчөөр өвдөх
• Халуурах 390 – 410 С хүрэх, хөлрөх, чичрэх Биеийн температур хэвийн хэмжээнээс доогуур (65-аас дээш насны болон дархлаа султай хүмүүст)
• Дотор муухайрах, бөөлжих, суулгах
• Амьсгал давчдах
• Нярайн болон нярайд халдварын шинж тэмдэг илрэхгүй байж болно. Эсвэл бөөлжих, халуурах, ханиалгах, тайван бус, ядарсан, эрч хүчгүй мэт харагдах, амьсгалах, хооллоход хүндрэлтэй байж болно.

Хэзээ эмчид хандах вэ?

Амьсгалахад хэцүү, цээжээр өвдөх, 39 хэм ба түүнээс дээш халуурч, байнгын ханиалгах, ялангуяа идээ бээртэй ханиалгаж байвал эмчид яаралтай хандаарай. Эдгээр өндөр эрсдэлтэй бүлгийн хүмүүс эмчид үзүүлэх нь ялангуяа чухал юм.

• 65-аас дээш насныхан
• Шинж тэмдэг бүхий 2-оос доош насны хүүхдүүд
• Эрүүл мэндийн суурь өвчтэй эсвэл дархлаа суларсан хүмүүс
• Хими эмчилгээ хийлгэж байгаа эсвэл дархлааны системийг дарангуйлдаг эм хэрэглэж байгаа хүмүүс
• Зарим ахмад настан, зүрхний дутагдал эсвэл уушгины архаг өвчтэй хүмүүсийн хувьд уушгины хатгалгаа нь амь насанд аюултай нөхцөл болдог.

Шалтгаан

Олон тооны микробууд уушгины хатгалгаа үүсгэдэг. Хамгийн түгээмэл нь бидний амьсгалж буй агаарт байгаа бактери, вирус юм. Уушгины хатгалгааг үүсгэгч нянгийн төрөл, халдвар авсан газраас хамаарч ангилдаг.

Олон нийтийн олдмол уушгины үрэвсэл

Олон нийтийн гаралтай уушгины үрэвсэл нь уушгины хатгалгааны хамгийн түгээмэл хэлбэр юм. Энэ нь эмнэлэг эсвэл бусад эрүүл мэндийн байгууллагуудаас гадуур тохиолддог. Доорх шалтгаанаас ихэвчлэн үүсдэг.

• Бактери. АНУ-д бактерийн уушгины хатгалгааны хамгийн түгээмэл шалтгаан нь Streptococcus pneumoniae юм. Энэ төрлийн уушгины хатгалгаа нь өөрөө эсвэл ханиад томуу туссаны дараа тохиолдож болно. Энэ нь уушгины нэг хэсэгт (дэлбэнд) нөлөөлж болох бөгөөд энэ нь уушгины дэлбэнг хамарсан хатгалгаа гэж нэрлэгддэг эмгэг юм.
• Бактеритай төстэй организмууд. Mycoplasma pneumoniae нь уушгины хатгалгаа үүсгэдэг. Энэ нь бусад төрлийн уушгины хатгалгаатай харьцуулахад хөнгөн шинж тэмдэг илэрдэг.
• Мөөгөнцөр. Энэ төрлийн уушгины хатгалгаа нь эрүүл мэндийн архаг өвчтэй эсвэл дархлаа суларсан хүмүүст ихэвчлэн тохиолддог. Үүнийг үүсгэдэг мөөгөнцөр нь хөрс эсвэл шувууны сангасаас олддог бөгөөд газарзүйн байршлаас хамааран өөр өөр байдаг.
• Вирус, түүний дотор COVID-19. Ханиад, томуу үүсгэдэг зарим вирус нь уушгины хатгалгаа үүсгэдэг. Вирус нь 5-аас доош насны хүүхдүүдэд уушгины хатгалгааны хамгийн түгээмэл шалтгаан болдог.

Эмнэлгийн гаралтай уушгины үрэвсэл

Зарим хүмүүс өөр өвчний улмаас эмнэлэгт хэвтэж байхдаа уушгины хатгалгаа тусдаг. Эмнэлгийн гаралтай уушгины хатгалгаа нь илүү хүнд байдаг, учир нь түүнийг үүсгэгч нян нь антибиотикт илүү тэсвэртэй, өвчилсөн хүмүүс аль хэдийн өөр өвчнөөр өвдсөн байдаг.

Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнээс үүдэлтэй уушгины үрэвсэл

Эрүүл мэндийн улмаас үүссэн уушгины хатгалгаа нь удаан хугацааны эмнэлгийн байгууллагад амьдардаг эсвэл амбулаториор, түүний дотор бөөрний диализийн төвүүдэд эмчлүүлдэг хүмүүст тохиолддог бактерийн халдвар юм. Эмнэлгийн уушгины хатгалгааны нэгэн адил эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд хамрагдсан уушгины хатгалгаа нь антибиотикт илүү тэсвэртэй бактериас үүдэлтэй байдаг.

Эрсдэлт хүчин зүйлүүд

Уушгины хатгалгаа нь хэнд ч тохиолдож болно. Хамгийн өндөр эрсдэлтэй хоёр ба түүнээс доош насны хүүхдүүд 65 ба түүнээс дээш насны хүмүүс байдаг.

Бусад эрсдэлт хүчин зүйлс

• Хэрэв та эмнэлгийн эрчимт эмчилгээний тасагт байгаа бол, ялангуяа амьсгалахад тусалдаг аппарат (агааржуулагч) дээр байгаа бол уушгины хатгалгаа тусах эрсдэл өндөр байна.
• Архаг өвчин. Хэрэв та астма, уушигны архаг бөглөрөлт өвчин (COPD) эсвэл зүрхний өвчтэй бол уушгины хатгалгаа тусах магадлал өндөр байна.
• Тамхи татах нь уушгины хатгалгаа үүсгэдэг бактери, вирусийн эсрэг бие махбодийн байгалийн хамгаалалтыг гэмтээдэг.
• Дархлаа суларсан эсвэл дарагдсан. ХДХВ/ДОХ-той, эрхтэн шилжүүлэн суулгах мэс засал хийлгэсэн, хими эмчилгээ эсвэл урт хугацааны стероид хэрэглэдэг хүмүүс эрсдэлд ордог.

Урьдчилан сэргийлэх

• Ханиад, томуу томуу төст өвчнийг бүрэн эмчлэх
• Тамхинаас татгалзах
• Салхинд цохиулахаас сэргийлэх
• Биеийн дархлааг үргэлж дэмжих, ажил амралтын дэглэмээ тохируулах
• Томуугийн эсрэг вакцинд хамрагдах
• Идэвхитэй дасгал хөдөлгөөн тогтмол хийх

Эмчилгээ

Уушгины хатгалгааны үед халдвар үүсгэгч шалтгааны эсрэг, эмгэг жамын, шинж тэмдэгийн, хүндрэлийн эсрэг, физик эмчилгээг цогцоор хийхийн дээр тухайн өвчтөний онцлогийг харгалзан эмч илүү оновчтой эмчилгээг хийдэг тул танд шинж тэмдэг илэрч байгаа тохиолдолд яаралтай эмчид хандах нь зөв юм.